به طور خلاصه اگر بخواهیم رادیو آماتوری را در یک بند تعریف کنیم، میتوان گفت: رادیو آماتوری فنّی است که به اشخاص علاقمند به الکترونیک و مخابرات در سرتاسر دنیا اجاره میدهد تا توسط دستگاههایی که خودشان ساختهاند یا به صورت تجاری تهیه کردهاند، بر روی فرکانسهای مشخصی با هم ارتباط برقرار کنند. این ارتباطات میتواند به صورت مورس، صدا، یا ارتباط ديتا باشد.
کلیت رادیو آماتوری را میتوان به همین بند خلاصه کرد ولی جزییات ماجرا را قرار است در ادامه این سری از مقالات به تفصیل به آن بپردازیم. پس با ما همراه باشید!
اول از همه جهت سلب مسئولیت لازم است اشاره کنم که واردات، ساخت و راهاندازی هرگونه فرستنده رادیویی در کشور ما منوط به دریافت مجوز از سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی میباشد و مسئولیت هرگونه بهره برداری غیر مجاز بر عهده خود شخص میباشد.
رادیو آماتورها در کشور ما برای برقراری ارتباط نیاز به کسب مجوز معتبر از سوی سازمان تنظیم مقررات جمهوری اسلامی ایران داشته و ارتباطات آنها با یکدیگر در داخل و خارج از کشور در چارچوب قانون و مباحث فنی است و مطرح کردن مباحث سیاسی و اعتقادی بر اساس قوانین بین المللی در ارتباطات بیسیم، ممنوع است. علاقهمندان به فن رادیو آماتوری باید برای شروع فعالیت قانونی خود از طریق دبیرخانه این سازمان اقدام کرده و مجوزهای مربوطه را دریافت نموده و سپس برای برقراری تماس اقدام کنند.
در ایران همانند همهی کشورهای دنیا افراد علاقهمند میبایست در آزمونهای کتبی مبانی الکترونیک، مخابرات و آنتنها، قوانین رادیویی و آزمون عملی مورس که متولی برگزاری آن در ایران سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی است، شرکت کنند و در صورت دریافت نمره قبولی گواهینامه رادیو آماتوری خود را دریافت نمایند. متاسفانه در سالهای اخیر صدور پروانههای رادیو آماتوری به دلایل نامعلوم و یا کافی نبودن تعداد علاقمندان معلق گردیده است. امیدوار هستیم که با انتشار این سری از مقالات در علاقمند کردن هر چه بیشتر قشر جوان جامعه به سمت این سرگرمی علمی سهیم باشیم.
روال ثبت نام در آزمون رادیو آماتوری در ایران به سبک دهه هفتاد شمسی صورت میگیرد. بدین صورت که ابتدا یک نامه با عنوان درخواست شرکت در آزمون رادیو آماتوری به همراه مشخصات و کپی کارت ملی یا شناسنامه ضمیمه آن به ادرس دبیرخانه سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی پست کرده و یا از طریق شماره فکس دبیرخانه ارسال میکنید و روز بعد کد تاییدیه دریافت نامه را از طریق تماس تلفنی با دبیرخانه دریافت کرده و یادداشت میکنید. سپس منتظر میمانید تا در صورت برگزاری آزمون رادیو آماتوری با شما جهت شرکت در آزمون تماس گرفته شود. آخرین آزمون رادیو آماتوری در ایران در سال 1393 برگزار شد که بدلیل تخصصی بودن بیش از حد سوالات افراد زیادی موفق به دریافت گواهینامه نشده بودند، اما خوشبختانه بعدا نمره سوالاتی که تخصصی و مشکل بودند به همهی داوطلبان تعلق گرفت و بیشتر افراد بعد از اصلاحیه موفق به دریافت گواهینامه شدند.
برای آمادگی در شرکت در آزمون رادیو آماتوری درجه سه، نیاز است که توانایی ارسال و دریافت مورس با سرعت 5 کلمه در دقیقه را داشته باشید. نیاز به یاداوری نیست که مطالب زیادی در اینترنت برای یادگیری مورس موجود است!
سایر مطالب فنی در قالب یک جزوه توسط دکتر رحیمی، از رادیو آماتورهای کشورمان در قالب یک جزوه تدارک دیده شده است که از این لینک میتوانید دانلود کنید. ضمنا آزمونهای سالهای گذشته نیز از طریق این لینک در دسترس است. کتاب Hamradio for Dummies برای یادگیری بیشتر حتما توصیه میشود. برای دریافت رایگان این کتاب از این لینک اقدام کنید.
هدف از برقراری تماس رادیویی با دیگر رادیو آماتورها، در درجه اول یک سرگرمی علمی است و بعد از آن تست و بهینه کردن تجهيزات مانند آنتنها، فرستنده و گیرندهها و سایر تجهیزات برای استفاده از این وسایل در مواقع اضطراری است. لازم به ذکر است که بسیاری از پیشرفتهای انسان در زمینه علوم مخابرات و ارتباطات در دنیا با آزمون و خطاهای رادیو آماتورها اتفاق افتاده است.
در کشورهای مختلف در جهان، افراد با ابزارها و تخصصهای خود در مواقع بحران به کمک نیروهای دولتی میآیند. یکی از این تخصصها که نقش موثری در کمک به انسانها دارد، رادیو آماتوریست.
در مواردی که حادثه ای طبیعی مانند زلزله یا سونامی رخ دهد رادیو آماتورهایی که در آن منطقه حضور دارند و یا به آنجا سفر میکنند قادر خواهند بود با تجهیزات مختصری که با خود حمل کردهاند ارتباطات را برقرار کنند. در چنین حادثههایی اکثر زیرساختها مانند شبکه برق و شبکههای مخابراتی و تلفن همراه از بین رفته است و در این هنگام اولین ارتباطات توسط رادیو آماتورها برقرار شده و نیازها و درخواستهای کمک را به رادیو آماتورهای دیگر یا سازمانهای امدادی مخابره میکنند.
در زلزله اخیر در کشور نپال، رادیو آماتورها دست به کار شدند و ارتباطات منطقه را دوباره تشکیل دادند که باعث تسریع روند امداد رسانی به منطقه شد. این فقط یکی از کاربردهای متعدد رادیو آماتوریست و هدف از این رشته صرفا سرگرمی نیست.
باید توجه داشت که گواهینامه رادیو آماتوری فقط به شخص مجوز برقراری ارتباط میدهد و چنانچه شخص بخواهد در مکانی مانند منزل یا محل کار خود ایستگاه رادیویی برپا کند، نیاز است تا مجوز برپایی ایستگاه نیز دریافت کند.
بدون داشتن گواهینامه ایستگاه، فرد میتواند برای برقراری ارتباط از طریق ایستگاه دوستان رادیو آماتور خود استفاده نموده یا از ایستگاهی که به همین منظور در سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی تدارک دیده شده است، با هماهنگی قبلی استفاده کند.
با داشتن گواهینامه ایستگاه رادیو آماتوری عملا شما توانایی خرید و واردات قانونی انواع تجهیزات رادیو آماتوری که به تایید سازمان تنظیم مقررات رسیده باشند را دارید. گرفتن گواهینامهی برپایی ایستگاه بعد از گرفتن گواهینامهی رادیو آماتوری میسر است و روال اخذ همانند قبل است. برای اطلاعات بیشتر به وبسایت سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی مراجعه کنید.
برای برپایی ایستگاه و برقراری اولین تماس به دو وسیله اساسی نیاز است. اول فرستنده و گیرنده و دوم آنتن مناسب. سپس سایر وسایل جانبی مانند کابل، منبع تغذیه، SWR سنج، وات متر، تیونر، دکل و…
جهت برقراری ارتباط رادیویی با سایر رادیو آماتورها اولین وسیله مورد نیاز دستگاه فرستنده و گیرنده است. این دستگاهها در اشکال مختلف با کاربردهای متفاوت در بازار وجود دارند. به طور کلی میتوان آنها را به سه دسته کلی تقسیم کرد: دستگاههای رومیزی، قابل حمل و دستی. شما متناسب با بودجه و نوع نیاز خود میتوانید یک یا چند مدل از این دستگاهها را خریداری کنید.
به طور کلی دستگاههای رومیزی تواناییها و قابلیتهای بیشتری دارند و به طور معمول با کوچکتر شدن ابعاد رادیو، طبیعتا میزان امکانات و تواناییهای آن کمتر میشود. دستگاههای رومیزی معمولا صفحه نمایش بزرگتر به همراه اسپکتروم رادیویی، توان رادیویی خروجی بیشتر و قدرت تفکیک بهتری دارند. از طرفی رادیوهای قابل حمل و دستی برای مسافرت و کمپینگ و فعالیت خارج از خانه و صرفهجویی در باتری مناسبترند. از برندهای معروف رادیوها میتوان به Kenwood ،ICOM ،Yaesu و Alinco اشاره کرد.
اما اگر بودجه کافی ندارید، نگران نباشید! شما میتوانید رادیویتان را خودتان بسازید!
با دقایقی گشت و گذار در اینترنت میتوان به نقشههای خوبی برای ساخت انواع دستگاههای رادیویی رسید و سپس شروع به ساخت آنها کرد. به شرط اینکه اول بدانید دقیقا دنبال چه چیزی میگردید و چه هدفی دارید. و دوم اینکه بدانید توانایی و دانش و تجربه ساخت یک فرستنده و گیرنده دستساز را دارید. سوم اینکه ابزارهای ابتدایی مورد نیاز جهت ساخت و تست (مانند اسیلوسکوپ، سیگنال ژنراتور، قطعات اورجینال) را دارید. در غیر این صورت با این کار فقط پول و وقت شما تلف شده و از این سرگرمی جذاب دل زده خواهید شد!
ولی بدانید رادیو آماتورهایی هستند که فقط از دستگاههای دستساز خود استفاده میکنند چون باور دارند که روح رادیو آماتوری در این نهفته است که اپراتور رادیو خودش رادیوی خودش را بسازد. حتی داریم رادیو آماتورهایی که توانسته اند با دستگاههای دستساز خود در ایران، موفق به برقراری تماسهای بین المللی شوند. پس اصلا جایی برای ناامیدی نیست!
تنها نکته مهم باقی مانده این است که اطمینان حاصل کنید که فرستنده شما از استانداردهای FCC و ضوابط مربوط به دستگاههای ارتباطات رادیویی موجود در وبسایت سازمان تنظیم مقررات پشتیبانی میکند و ناخواسته باعث ایجاد مشکل بر روی باندهای حساس مجاور نمیشود. به عنوان مثال دامنه هارمونیک سوم خروجی فرستنده باید حداقل 30db کمتر از دامنه فرکانس اصلی باشد، به این معنی که در خروجی فرستنده حتما باید از فیلتر پایین گذر مناسب استفاده کرد.
به یاد داشته باشید ایستگاههای رادیو آماتوری ممکن است به صورت سر زده توسط کارشناسان سازمان تنظیم مقررات مورد بازدید قرار گرفته و خروجی رادیوهای دستساز و یا حتی تجاری آنان مورد اندازه گیری قرار بگیرد و هیچکس دوست ندارد که رادیوی دوست داشتنیاش هارمونیکهای بیش از حد در خروجی داشته باشد!
جامعه رادیو آماتوری دانش آموزان ایران با هدف آشنا کردن قشر نوجوان و جوان کشورمان با فن رادیو آماتوری تاسیس شد. همه آرزوی ما این است که بتوانیم در این مسیر در ابتدای امر فرزندان برومند ایران عزیز را با علم الکترونیک و سپس با مبحث مخابرات و در پایان با رادیو آماتوری آشنا نماییم . بی شک از این طریق می توان دانش آموزان مستعد و نخبه کشور را شناسایی نموده و آنان را در مسیر صحیح ادامه تحصیل در رشته های مرتبط با علم الکترونیک راهنمایی کرد و ان شاالله در آینده نزدیک از توانایی های بالقوه آنان در پیشرفت علم الکترونیک بهرمند شویم